Bongo-Bogrigo( Boombɔgeregɔ)

Ze'ele Wikipiidiya

Boombɔgeregɔ dee ti nɛreba ni kɔ'ɔm wi'ira yeti Bɔgeregɔ la de la timbila n boi Booŋo tiŋa la puan. Fu san dɛna saana de paam Booŋo tiŋa puan na, fu duma kan ta'am baŋɛ Booŋo la Bɔgeregɔ bɔgesɛ yima yima beni zuo, ba kɔ'ɔm naɛ la taaba gã.Ba wi'iri Bɔgeregɔ nɛreba la Bagereba. Bagereba wa ze'ele la bɛ na bɔna Bɔgeregɔ tiŋa la puan? N sokeri ŋwana la beni zuo? Boosi la miŋa ka ze'ele Booŋo tiŋa la puan na, dee ba ze'ele la tiŋa kayima puan na ti ba wi'ira ka ti Naleeligo sa wa'am na bɔna Booŋo tiŋa la puan bala la zuo, Booŋo la miŋa n de tinkatɛ la nɛreba san ka ze'ele Ka puan na, ka timpigesi nɛreba n nyaa wan ze'ele bila na yo? Bagereba wa yuun ze'ele la Zɔkɔ tiŋa puan wa'am Booŋo na, dee bama n yuum paɛ Booŋo na la ti nɛresɛba n nyaa de Boosi wa la yuum pugum diŋɛ ze'ele Naleeligo wa'am na bɔna tiŋa la puan mɛ. Ŋwana wa la yuum basɛ mɛ ti Zagesi la n paam Booŋo na la yarum yele yeti, aatɔ nyama n deŋɛ bɔna kalam la, tuma yi yeti tu kaɛ la dapoore wa ta bɔgelɛ bɔna bila dee ti tu yi lagum sɔsera. Ba yuum sirum kaɛ dapoore la ta bɔgelɛ la ti nɛresɛba n yuum bo Booŋo tiŋa la puan la yuum yarum wi'ira ba ti Bɔgeleba. Yu'urɛ la yuum de la bɔgeleba wa la ba la dee tiŋa ka boi ti saama ka pa'asera ka puan la zuo, tiŋa san bɔna ba la, ka yi dagi la tinsuŋa bala la zuo n sɔi ti saama ka bɔta ka yele la. Bala la zuo, saama yuum wa'am wa pa'asɛ tiŋa wa puan la, ba yuum ka ta'am wi'ira bɔgelegɔ la dee yarum wi'ira la Bagereba, Bagereba ti yu'urɛ la yarum ta malum ba ti ba tee yarum wi'ira Bagereba wa la. Farefari duma na makɛ ba makerɛ yeti 'yu'urɛ n doli di duma' la zuo, bɔgeleba wa yu'urɛ la sirum doli ba mɛ zi'an woo. Ba yuum de la yele maaleba dee kelum dɛna wa paɛ zina beere wa. Yelesabelɛ yuum san ta lui Booŋo tiŋa wa puan ti maala kana, ba yuum ni wi la bɔgeleba wa ti ba wa'am na maalɛ yele la ti ku ka sa'ana tiŋa la puan. Mɔgekara n boi Booŋo so'olum la puan. Booŋo tari la timpigesi pita la anuu ti Bɔgeregɔ pa'asɛ la pita la anuu la puan. Fu san tɔgera ko'om yele dɔla la mɔga puan. Vea mɔgerɛ san yese wia Bɔgeregɔ mɔgerɛ n doli poore buyi puan. N pugum diŋɛ nɛŋa yele yeti, fu san dɛna saana paam Booŋo tiŋa puan na, fu duma kan ta'am baŋɛ Booŋo la Bɔgeregɔ bɔgesɛ bala la zuo, saama la zo'e zo'e yuum tari Bɔgeregɔ mɔgerɛ wa wi'ira la Booŋo mɔgerɛ bala zuo ti yu'urɛ la yuum yarum ta lebege Booŋo mɔgerɛ dee san dɛna mɔgerɛ la, ku dela Bɔgeregɔ mɔgerɛ bɔna Bɔgeregɔ tiŋa puan.

Nɛreba basɛba mɛ wi'iri ku la Atariwaadakolego yire mɔgerɛ sɛla zuo n sɔi la, mɔgerɛ la du la Atariwaadakolego yire la du'a du'a. Mɔgerɛ la yalegerɛ zuo, ba tari ku mɛ kɔɔra uunɛ Kua. Fu san paɛ mɔgerɛ la puan, kaareba la bo la mɔgerɛ la pooren kɔɔra ba uunɛ zɛma'asa duma. Ba kɔɔri mɛ dita dee kɔɔsa. Fu san paɛ ba kua zi'an la, ba sele la mɔntɔ tiisi ti si zɛ'a bala kara kara wɔna mɔntɔ ti ba kelum dita dee kɔɔsa. Mɔgerɛ la tari la suŋerɛ zo'e zo'e bɔ'ɔra ba tiŋa la. Ba dusi sini la bilam yuura dee ti nɛreba mɛ kelum sina ãgera ko'om la mɛta ba yɛa.

Bɔgeregɔ Kɔmbibisi sukuu (J.S.S) de la sukuu n boi Bɔgeregɔ tiŋa puan. Sukuu wa yuum pɔsɛ la 13/09/2016 la pa'aleba ba yopɔi (budaasi sinaasi la pɔgesi sitã). Sukuu kɔma yuum de la pitã la anii (budibito pisiyi deti pugito pia la anii). Ba zuo daana yuum de la Abelomzore Sandra Agampɔka (Headmistress). Sukuu wa yuum pɔsɛ gulesɛ sɛla ti ba wi'ira ti BECE tɛɛsi la la yuuntusa ayi la yuumpia la a wɛi(2019) la puan.

Sukuu wa boi la 'Zone C' Booŋo tiŋa ti ba ni pu ba la puan. Sukuu wa yuum nyɛ la wɔ'ɔrɛ dɔla la sukuu la n yuum di mi'a 'Zone C' za'a waabi puan. Sukuu kɔma la za'a yuum paasɛ ba tɛɛsi la mɛ nyaa kiŋɛ kɔma sukuu katɛ la ti ba wi'ira ti S.H.S la nyaa le ta zamesa pa'asa. Sukuu kɔnsɛba woo n weɛ poorum gulesɛ BECE tɛɛsi wa la, za'a waabi kɔ'ɔm paasɛ mɛ suŋa suŋa tole nɛŋa le ta zamesa pa'asa.

Bɔgeregɔ tiŋa duma kɔ'ɔm tiregera mɛ lagum po suŋera pa'aleba la ti ba kɔma gɔnɔ zamesegɔ tɔla nɛŋa suŋa suŋa saŋa woo. Bɔgeregɔ sukuu duma ka gaseri kɔma, fu san bɔta ti fu bia kiŋɛ sukuu wa puan, fu duma wen tari fu bia la paɛ Sukuu la puan dee ba wan to'e fu la nu'usi siyi bala suŋa suŋa de ti fu bia la mɛ zamesɛ gɔŋɔ suŋa suŋa paasɛ beere lebege nɛrevua tiŋa wa zuo.

Bɔgeregɔ Yizuto Bɔgeregɔ de la tiŋa n paɛ tiŋa ti tiŋa san ta paɛ tiŋa bala, nɛreyiŋa kan ta'am bɔna ka puan. Bala la zuo, Bɔgeregɔ tiŋa la tari la yizuto bɔna ka puan. Yizuto la tuseto n ŋwana. Tindaama, Karebɔga biisi, Alembuurɛ biisi, la Atampugerɛ biisi

Viisɔgɔ Lɔgɛrɔ[demese | demesego zia]