William Ofori Atta
| Naaŋɔ | male |
|---|---|
| Country of citizenship | Ghana |
| Given name | William |
| Date of birth | 10 fɔɔ 1910 |
| Place of birth | Kibi |
| Date of death | 14 Naakɛ'ɛsiga 1988 |
| Place of death | Ghana |
| Father | Ofori Atta I |
| Mother | Agnes Akosua Dodua |
| Sibling | Kofi Asante Ofori-Atta, Susan Ofori-Atta, Jones Ofori Atta, Adeline Sylvia Eugeina Ama Yeboakua Akufo-Addo, Kwesi Amoako-Ataa |
| Relative | Nana Akufo-Addo, Edward Akufo-Addo |
| Languages spoken, written or signed | English |
| Occupation | diplomat, lawyer, politician, minister |
| Position held | Minister for Foreign Affairs, Member of the 1st Parliament of the 2nd Republic of Ghana, Minister for Education, Member of the 1st Parliament of the Gold Coast, Minister for Education |
| Member of political party | United Gold Coast Convention, Progress Party |
| Religion or worldview | Christian |
Ba dɔgɛ William Ofori Atta la (10 Fɔɔ 1910 yuunɛ la puan – gee ti a ki 14 July 1988 yuunɛ la puan). Gee zo'e zo'e yuum yi'iri e la "Paa Willie", ti a yuum dɛna Ghana nɛra gee dɛna mina n yuum pɔsɛ 'United Gold Coast Convention (UGCC). A kelum pa'asɛ la sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti "The Big Six". Pooren, a yuum ta lebege la minisita bo'ora satinsi ti ba yi'ira la solemiine puan ti a 'Minister for Foreign Affairs' la bɔna Ghana wa ze'ele 1971 yuunɛ la puan ta paɛ and 1972 [1] yuunɛ la puan.
A pɔsega vom yɛla
[demese | demesego zia]Nana William Ofori, ba yuum dɔgɛ e bɔna Kyebi gee dɛna Nana Sir Ofori Atta I mina n yuun de Omanhene(Nana) bɔna Akyem Abuakwa 1912 yuunɛ la puan la 1943 yuune puan.[2] Ti bala la, a yese a de la Nabia bɔ'ɔra Ofori-Atta tuusum puan , gee yele la de la Akan duma diti ba na'am dɔla Ma nu'o ti bala la a ka nyaŋɛ di na'am. William Ofori kiŋɛ sukuu la Mfantesipim sukuu[3][4] gee ba yuun yese e tari kiŋɛ la Achimota Sukuu gee mi yuun pa'asɛ la sɛba n yeti ba lagum zi'ire gulesɛ Cambridge sukuu Certificate la.[5] Eŋa la sɛba sɛba n yuun lagum kiŋɛ sukuu de la Komla Agbeli Gbedemah la Edward Akufo-Addo.[6] Bama yuun sukuu kɔma n yuun pɔsɛ Digiree sukuu zamesegɔ. Iŋa n yuun de yia dɛna sukukɔma nɛŋa daana . Ti dɛna yuun basɛ ti teere n boi Gaana Yumivɛsiti la puan.[3] A yuun kiŋɛ Queen College, Cambridge university bɔna 1935 yuunɛ la puan ta paɛ 1938 yuunɛ la puan. 1956 yuune la puan ti a yuun lebege Lawyer.[7]
Nalɛka tuuma yɛla
[demese | demesego zia]Williams Ofori Atta de mina lagum pa'asɛ pɔsɛ United Gold Coast Convention yese la iŋa n yuun lagum 1947 yuunɛ la puan.[4] Iŋa n yuun di mi'a bɔna Akyim Abuakwa gɔmena nalegere la bɔna 1951 yuunɛ la puanGold Coast nalegere la puan. Poore ti a yuun nyaa dɛna united party nɛŋadaana lɛgera la Dr. Kwame Nkrumah. Ofori Atta yuun kɛ paka deo puan dɔla Nkrumah bɔna yia republic bɔna Prevention Detention Act la puan.[8][9] N yi'i puan, a yuun ze'ele Awatia tiŋa nɛreba zuo bɔna 1st Palimɛnti, iŋa mi n yuun de Minisita bɔ'ɔra gɔnɔ zamesegɔ yɛla[10] n la Minisita bɔ'ɔra Foreign Affairs bɔna Progress Party gɔmɛna n de Dr. Busia. A yuun de la nɛretuniga bɔna People's Movement for Freedom la Justice (PMFJ) sɛba n yuun ze'ele gɛɛsɛ 'Union Gɔmɛnti' yesera General I.K. Acheampong, ti iŋa n yuun de Zuodaana Gaana wa gee lebe kelum dɛna Chairman bɔ'ɔra Supreme Military Council (SMC). Ti dɛna yuun de la paŋa duma ( Military Regime) ti ba ma dɛna Gaana bisera dagena ba dikɛ lebese bo loore nalegere.[11] SMC yuun ta sige la, a yuun ze'ele mɛ ti a lɛgɛ Gaana kukazuo na'am la bɔna 1979 bɔ'ɔra United National Convention gee yuun yagelɛ la butã la 17.14 yesera la nɛreba loosego.[12] Ba'asegɔ za'a, a yuum ta dɛna la zuo daana ti ba yi'ira solemiine puan ti chairman bo'ora 'Council of State' Ghana alagumgube gɔmena sɛka n tagelɛ but a puan la 'Third Republic'. A yeledaa diyima yuum de la, a dikɛ a puti'irɛ la a mi'ilum, yɛm la a paŋa za'a waabi suŋɛ Ghana tiŋa la to namesegɔ la yeletooro da ba'am bɔna. Se'em n wan basɛ ti nɛreba vom la ba bɔŋa zi'an ana suŋa ba duma la ba buuri za'a waabi.[13]
A yuum ta dɛna la zuo daana ti ba yi'ira solemiine puan ti chairman bo'ora 'Council of State' Ghana alagumgube gɔmena sɛka n tagelɛ but a puan la 'Third Republic'. A yeledaa diyima yuum de la, a dikɛ a puti'irɛ la a mi'ilum, yɛm la a paŋa za'a waabi suŋɛ Ghana tiŋa la to namesegɔ la yeletooro da ba'am bɔna. Se'em n wan basɛ ti nɛreba vom la ba bɔŋa zi'an ana suŋa ba duma la ba buuri za'a waabi.[14]
Iŋa la sakesira de la, Ghana timmaalegɔ tiim kankaŋi de la tu basɛ tu kua tuuma bɔna zi'an woo se'em n wan tari nyuurɔ bo'ora nɛreba la tuuma bo'ora ba ti ba tuna.
Pooren vom yɛla
[demese | demesego zia]William Ofori Atta yuun de la Krista bia gee tum paa zo'e zo'e bɔna Kristian gɔnɔ puan.[15] A yuun lagum pa'asɛ mɛ ti ba yu'ɛ Ankara Chapel Trust(Nananawa Korle-Bu Community Chapel) n sɔi n miŋa Yinɛ deo bɔna Korle-aBu Teaching Hospital bɔna Ankara 1967 yuunɛ la puan.[16] Ofori n yuun bo sɔsega wa n de J.B Danquah teriga tɔgum wa zɛ'ɛta Gaana Academy of Arts la science bɔna 1985 yuunɛ la puan. A sɔsega zuo yele de la "Gaana tinsɛka n boi daaŋɔ puan."[17] A yuun kiŋɛ la 1988 yuunɛ la puan ti ba yuun bo e zuodaana laarɛ.[18]
William Ofori-Atta Memorial Lectures
[demese | demesego zia]The William Ofori-Atta teriga lageŋɔ wa yuun iŋɛ mɛ ti ba tara teesa a yele a kum la poorin.[19]
Gɔnɔ (Literature)
[demese | demesego zia]- Sawyerr, Harry, William Ofori Atta, 1979 yuunɛ la puan[18]
- Ghana, a Nation in Crisis[20]
- The vision of an independent State of Ghana[21]
Bisɛ kalam pa'asɛ (See also)
[demese | demesego zia]- The Big Six
- Minister for Foreign Affairs (Ghana)
- United Gold Coast Conventio
Publications
[demese | demesego zia]Jenkins, Ray (1994). "William Ofori Atta, Nnambi Azikiwe, J.B. Danquah and the "Grilling" of W.E.F. Ward of Achimota in 1935". History in Africa. 21 (January): 171–189. doi:10.2307/3171885. JSTOR 3171885. S2CID 155396169
Viisegɔ Lɔgerɔ
[demese | demesego zia]- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/William_Ofori_Atta#cite_note-3
- ↑ https://freepages.rootsweb.com/~royalty/genealogy/akyem/i4.html
- ↑ 3.0 3.1 Archive copy.
- ↑ 4.0 4.1 https://www.myjoyonline.com/william-ofori-atta-is-the-best-president-ghana-never-had/
- ↑ https://groups.msn.com/OAA1973/whatdoyouknow.msnw
- ↑ https://www.graphic.com.gh/features/features/remembering-william-ofori-atta-a-model-of-peace-unity-and-reconciliation.html
- ↑ http://ww25.nigerdeltacongress.com/rarticles/role_of_lawyers_in_consolidating.htm?subid1=20250701-0142-2259-9e4e-e6e0097dcf7e
- ↑ Archive copy.
- ↑ http://home.comcast.net/~amaah/writings/ghana-truly-free-happy.html
- ↑ Archive copy.
- ↑ https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/features/Special-tribute-to-Adu-Boahen-105282
- ↑ https://africanelections.tripod.com/gh.html#1979_Presidential_Election
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/William_Ofori_Atta#cite_note-15
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/William_Ofori_Atta#cite_note-16
- ↑ https://goldcoastbereans.blogspot.com/2006_04_01_archive.html?m=1
- ↑ Archive copy.
- ↑ Archive copy.
- ↑ 18.0 18.1 Archive copy.
- ↑ https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/WILLIAM-OFORI-ATTA-LECTURES-END-IN-ACCRA-2276
- ↑ https://books.google.com.gh/books?id=NHYMAQAAIAAJ&redir_esc=y
- ↑ https://books.google.com.gh/books?id=7icuAQAAIAAJ&redir_esc=y