So'ose paɛ yelezuo la

William Ofori Atta

Ze'ele Wikipiidiya
William Ofori Atta
nera
Naaŋɔmale Demese
Country of citizenshipGhana Demese
Given nameWilliam Demese
Date of birth10 fɔɔ 1910 Demese
Place of birthKibi Demese
Date of death14 Naakɛ'ɛsiga 1988 Demese
Place of deathGhana Demese
FatherOfori Atta I Demese
MotherAgnes Akosua Dodua Demese
SiblingKofi Asante Ofori-Atta, Susan Ofori-Atta, Jones Ofori Atta, Adeline Sylvia Eugeina Ama Yeboakua Akufo-Addo, Kwesi Amoako-Ataa Demese
RelativeNana Akufo-Addo, Edward Akufo-Addo Demese
Languages spoken, written or signedEnglish Demese
Occupationdiplomat, lawyer, politician, minister Demese
Position heldMinister for Foreign Affairs, Member of the 1st Parliament of the 2nd Republic of Ghana, Minister for Education, Member of the 1st Parliament of the Gold Coast, Minister for Education Demese
Member of political partyUnited Gold Coast Convention, Progress Party Demese
Religion or worldviewChristian Demese

Ba dɔgɛ William Ofori Atta la (10 Fɔɔ 1910 yuunɛ la puan – gee ti a ki 14 July 1988 yuunɛ la puan). Gee zo'e zo'e yuum yi'iri e la "Paa Willie", ti a yuum dɛna Ghana nɛra gee dɛna mina n yuum pɔsɛ 'United Gold Coast Convention (UGCC). A kelum pa'asɛ la sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti "The Big Six". Pooren, a yuum ta lebege la minisita bo'ora satinsi ti ba yi'ira la solemiine puan ti a 'Minister for Foreign Affairs' la bɔna Ghana wa ze'ele 1971 yuunɛ la puan ta paɛ and 1972 [1] yuunɛ la puan.

A pɔsega vom yɛla

[demese | demesego zia]

Nana William Ofori, ba yuum dɔgɛ e bɔna Kyebi gee dɛna Nana Sir Ofori Atta I mina n yuun de Omanhene(Nana) bɔna Akyem Abuakwa 1912 yuunɛ la puan la 1943 yuune puan.[2] Ti bala la, a yese a de la Nabia bɔ'ɔra Ofori-Atta tuusum puan , gee yele la de la Akan duma diti ba na'am dɔla Ma nu'o ti bala la a ka nyaŋɛ di na'am. William Ofori kiŋɛ sukuu la Mfantesipim sukuu[3][4] gee ba yuun yese e tari kiŋɛ la Achimota Sukuu gee mi yuun pa'asɛ la sɛba n yeti ba lagum zi'ire gulesɛ Cambridge sukuu Certificate la.[5] Eŋa la sɛba sɛba n yuun lagum kiŋɛ sukuu de la Komla Agbeli Gbedemah la Edward Akufo-Addo.[6] Bama yuun sukuu kɔma n yuun pɔsɛ Digiree sukuu zamesegɔ. Iŋa n yuun de yia dɛna sukukɔma nɛŋa daana . Ti dɛna yuun basɛ ti teere n boi Gaana Yumivɛsiti la puan.[3] A yuun kiŋɛ Queen College, Cambridge university bɔna 1935 yuunɛ la puan ta paɛ 1938 yuunɛ la puan. 1956 yuune la puan ti a yuun lebege Lawyer.[7]

Nalɛka tuuma yɛla

[demese | demesego zia]

Williams Ofori Atta de mina lagum pa'asɛ pɔsɛ United Gold Coast Convention yese la iŋa n yuun lagum 1947 yuunɛ la puan.[4] Iŋa n yuun di mi'a bɔna Akyim  Abuakwa gɔmena nalegere la bɔna 1951 yuunɛ la puanGold Coast nalegere la puan. Poore ti a yuun nyaa dɛna united party nɛŋadaana lɛgera la Dr. Kwame Nkrumah. Ofori Atta yuun kɛ paka deo puan dɔla Nkrumah bɔna yia republic bɔna Prevention Detention Act la puan.[8][9] N yi'i puan, a yuun ze'ele Awatia tiŋa nɛreba zuo bɔna 1st Palimɛnti, iŋa mi n yuun de Minisita bɔ'ɔra gɔnɔ zamesegɔ yɛla[10] n la Minisita bɔ'ɔra Foreign Affairs bɔna Progress Party gɔmɛna n de Dr. Busia. A yuun de la nɛretuniga bɔna People's Movement for Freedom la Justice (PMFJ) sɛba n yuun ze'ele gɛɛsɛ 'Union Gɔmɛnti' yesera General I.K. Acheampong, ti iŋa n yuun de Zuodaana Gaana wa gee lebe kelum dɛna Chairman bɔ'ɔra Supreme Military Council (SMC). Ti dɛna yuun de la paŋa duma ( Military Regime) ti ba ma dɛna Gaana bisera dagena ba dikɛ lebese bo loore nalegere.[11] SMC yuun ta sige la, a yuun ze'ele mɛ ti a lɛgɛ Gaana kukazuo na'am la  bɔna 1979 bɔ'ɔra United National Convention gee yuun yagelɛ la butã la 17.14 yesera la nɛreba loosego.[12] Ba'asegɔ za'a, a yuum ta dɛna la zuo daana ti ba yi'ira solemiine puan ti chairman bo'ora 'Council of State' Ghana alagumgube gɔmena sɛka n tagelɛ but a puan la 'Third Republic'. A yeledaa diyima yuum de la, a dikɛ a puti'irɛ la a mi'ilum, yɛm la a paŋa za'a waabi suŋɛ Ghana tiŋa la to namesegɔ la yeletooro da ba'am bɔna. Se'em n wan basɛ ti nɛreba vom la ba bɔŋa zi'an ana suŋa ba duma la ba buuri za'a waabi.[13]

A yuum ta dɛna la zuo daana ti ba yi'ira solemiine puan ti chairman bo'ora 'Council of State' Ghana alagumgube gɔmena sɛka n tagelɛ but a puan la 'Third Republic'. A yeledaa diyima yuum de la, a dikɛ a puti'irɛ la a mi'ilum, yɛm la a paŋa za'a waabi suŋɛ Ghana tiŋa la to namesegɔ la yeletooro da ba'am bɔna. Se'em n wan basɛ ti nɛreba vom la ba bɔŋa zi'an ana suŋa ba duma la ba buuri za'a waabi.[14]

Iŋa la sakesira de la, Ghana timmaalegɔ tiim kankaŋi de la tu basɛ tu kua tuuma bɔna zi'an woo se'em n wan tari nyuurɔ bo'ora nɛreba la tuuma bo'ora ba ti ba tuna.

   

Pooren vom yɛla

[demese | demesego zia]

William Ofori Atta yuun de la Krista bia gee tum paa zo'e zo'e bɔna Kristian gɔnɔ puan.[15] A yuun lagum pa'asɛ mɛ ti ba yu'ɛ Ankara Chapel Trust(Nananawa Korle-Bu Community Chapel) n sɔi n miŋa Yinɛ deo bɔna Korle-aBu Teaching Hospital bɔna Ankara 1967 yuunɛ la puan.[16] Ofori n yuun bo sɔsega wa n de J.B Danquah teriga tɔgum wa zɛ'ɛta Gaana Academy of Arts la science bɔna 1985 yuunɛ la puan. A sɔsega zuo yele de la "Gaana tinsɛka n boi daaŋɔ puan."[17] A yuun kiŋɛ la 1988 yuunɛ la puan ti ba yuun bo e zuodaana laarɛ.[18]

William Ofori-Atta Memorial Lectures

[demese | demesego zia]

The William Ofori-Atta teriga lageŋɔ wa yuun iŋɛ mɛ ti ba tara teesa a yele a kum la poorin.[19]

Gɔnɔ (Literature)

[demese | demesego zia]
  • Sawyerr, Harry, William Ofori Atta, 1979 yuunɛ la puan[18]
  • Ghana, a Nation in Crisis[20]
  • The vision of an independent State of Ghana[21]

Bisɛ kalam pa'asɛ (See also)

[demese | demesego zia]
  • The Big Six
  • Minister for Foreign Affairs (Ghana)
  • United Gold Coast Conventio

Publications

[demese | demesego zia]

Jenkins, Ray (1994). "William Ofori Atta, Nnambi Azikiwe, J.B. Danquah and the "Grilling" of W.E.F. Ward of Achimota in 1935". History in Africa. 21 (January): 171–189. doi:10.2307/3171885. JSTOR 3171885. S2CID 155396169

Viisegɔ Lɔgerɔ

[demese | demesego zia]
  1. https://en.wikipedia.org/wiki/William_Ofori_Atta#cite_note-3
  2. https://freepages.rootsweb.com/~royalty/genealogy/akyem/i4.html
  3. 3.0 3.1 Archive copy.
  4. 4.0 4.1 https://www.myjoyonline.com/william-ofori-atta-is-the-best-president-ghana-never-had/
  5. https://groups.msn.com/OAA1973/whatdoyouknow.msnw
  6. https://www.graphic.com.gh/features/features/remembering-william-ofori-atta-a-model-of-peace-unity-and-reconciliation.html
  7. http://ww25.nigerdeltacongress.com/rarticles/role_of_lawyers_in_consolidating.htm?subid1=20250701-0142-2259-9e4e-e6e0097dcf7e
  8. Archive copy.
  9. http://home.comcast.net/~amaah/writings/ghana-truly-free-happy.html
  10. Archive copy.
  11. https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/features/Special-tribute-to-Adu-Boahen-105282
  12. https://africanelections.tripod.com/gh.html#1979_Presidential_Election
  13. https://en.wikipedia.org/wiki/William_Ofori_Atta#cite_note-15
  14. https://en.wikipedia.org/wiki/William_Ofori_Atta#cite_note-16
  15. https://goldcoastbereans.blogspot.com/2006_04_01_archive.html?m=1
  16. Archive copy.
  17. Archive copy.
  18. 18.0 18.1 Archive copy.
  19. https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/WILLIAM-OFORI-ATTA-LECTURES-END-IN-ACCRA-2276
  20. https://books.google.com.gh/books?id=NHYMAQAAIAAJ&redir_esc=y
  21. https://books.google.com.gh/books?id=7icuAQAAIAAJ&redir_esc=y