Aqyn

Ze'ele Wikipiidiya
Aqyn
historical profession
Subclass ofnarrator Demese
Country of originKyrgyzstan Demese
Intangible cultural heritage statusRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity Demese
Described at URLhttps://ich.unesco.org/en/RL/00065, https://ich.unesco.org/fr/RL/00065, https://ich.unesco.org/es/RL/00065 Demese
Female form of labelAkyna Demese

Aqyn bii akyn (Kazakh tiŋa tɔgum puan ti a dɛna : ақын, Kyrgyz tiŋa tɔgum puan mɛ ti a dɛna : акын, dee tib a wi’ira e ti [ɑˈqɯn]; ba yi la gulesegɔ garesegɔ puan ti ba dɛna aqın bii اقىن), a de la nɛremina n iti dakerɛ duma de kelum dɛna yunyuuna n boi Kazakh la Kyrgyz tinsi buuri malema puan. Aqyns boi deyima la ‘zhyraus bii manaschys’, n me tugum dɛna mina n yuuni de tɔgera pa’ala buuri yeleitɛ. La san ta dɛna ‘aytis’ bii ‘aytysh’ a yuum kɛleŋum, aqyns ni malum maalɛ a yeletuulesum la mɛ ti a la ana wuu a yuuni me la, ti la ni dɔla ‘dombra’ voole (Kazakhs tiŋa de’eŋo lɔkɔ) bii ‘komuz’ (Kyrgyz tiŋa duma de’eŋo lɔkɔ). Ba biseri ‘nomadic’ tinbibesi duman n boi ‘central Asia’ tiŋa puan la, ba vom aŋa la ba mi’ilum n paɛ se’em beene ‘pre-Soviet’ saŋa la sa, ‘akyns’ me kelum tum tuuma zo’e zo’e suŋɛ nɛreba yɛsera ba ti’iseri sɛla ba vom puan, tari ba niira peelum me nɛreba zi’an de kelum pɛgera nɛŋa duma. ‘Sovient saŋa la, ba yuuma kankaŋi yuum kɔ’ɔm yuuna pɛgera la ‘Lenin’.[1] Saŋa kana nuu puan, aqyns duma me wan dikɛ ba yuuma miŋa la paa baasi la ba yeletɔgepa’alɛ la biŋe peelum.

Kazakh aqyns[demese | demesego zia]

Kazakh akyns tuulesum paa de la: Zhanak Kambaruluy (1760–1857), Makhambet Otemisuly (1804–1846), Suyunbai Aronuly (1815–1898), Shernyz Zharylgasov (1817–1881), Birzhan-Sal Khodgulov (1834–1897), Ziaus Baizhanov (1835–1929), Akan Sery Corramsauluy (1843–1913), Zhambyl Zhabayuly (1846–1945), Gaziz Firesoll (mind 1930), Kenen Azerbaev (1884–1976), and Aktan Kereiuly. Aqyns saŋa zo’e zo’e ni dɛna la a maalɛ ti la ŋwɔna, la ni dɛna la saŋa la n ani se’em bii yelese’ere n paɛ tiŋa la bii tingɔŋɔ la za’a vo’osum dabesa. Vo’osego dabesa la puan, aqyns de’eŋo duma n ni bɔna ti ita bɔ’ɔra ba ti ba kɛleŋera taaba. Aqua kɛleŋerɛ la puan, b ani dɛ’ɛna mɛ yɛsera dakerɛ duma puan, tib a ni dakera zɛregera taaba. Saŋa ka sɛka me, nɛŋa duma la n bɔta ti ba dikɛ Aytyus pɛgerɛ pɛregera ba yele yele wuu la san ta lɛbera lɔgerɔ paŋa puan bii gɔmena na’am yɛla puan.[2] ‘nomadic’ vom yɛla la ‘Akynov’ maalegɔ daa ka nani tuuma kureme sa la ba malum maalɛ gulesegɔ gɔnɔ puan. Aquins malema yɛla zo’e zo’e bɔi mɛ.

Kyrgyz aqyns[demese | demesego zia]

‘Famous’ Kyrgyz aqyns de la ‘Qalygul, Arstanbek, Soltonbay, Toqtogul Satylganov, Togoloq Moldo, Qylychty, Naymanbay, Qalmyrza, Eshmanbet, la Beknazar’. Saŋa ka sɛka me manaschys ni ta dɛna la aqyns yeleitɛ tɔgepa’alɛ mɛ.

Zaaleŋa (Literature)[demese | demesego zia]

• Nurmakhan, Zhanash: Kazaktyn 5000 Akyn-zhyrauy. Almaty 2008. ISBN 9965-742-70-7 (in Kazakh)

Kelum bise (see also)[demese | demesego zia]

• Kazakh yuuma • Kyrgyz yuuma

Viisegɔ lɔgerɔ[demese | demesego zia]

  1. Vinogradov, V. (1970). "The Akyns Sing of Lenin" (in en). Yearbook of the International Folk Music Council 2: 77–91. DOI:10.2307/767426. ISSN 0316-6082.
  2. Vilímek, Vítězslav, ed. (2022-11-30). Не только на словах. Peter Lang Verlag. ISBN 978-3-631-88672-4.