Khon

Ze'ele Wikipiidiya
Khon
theatrical genre, type of dance
Country of originThailand Demese
Intangible cultural heritage statusRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity Demese
Described at URLhttps://ich.unesco.org/en/RL/01385, https://ich.unesco.org/fr/RL/01385, https://ich.unesco.org/es/RL/01385 Demese

Khon (Thai: โขน, pronounced [kʰǒːn]) de la wa’a de’eŋo yԑla (genre) n boi Thailand. Khon ba kɔ’ɔm de’ena kũ bala kɔ’ɔm ze’ele Ayutthaya Kingdom saŋa sa la wa paԑ zina wa.[1]

Ba kɔ’ɔm de’ena bii wa’ara n la naba yire budaasi ni vuge bii furԑ nɔfɔtisi gee ti lԑregreba mԑ ni bɔna bini la buuri piphat ti yuunyuuneba ni bɔna (ensemble). De’emde’eneba bana ni dԑna la pɔgesi ti ba yi’ira ti khon phu ying (โขนผู้หญิง).

Tuusum Yԑla (History)[demese | demesego zia]

Khon de la Thai buuri malema wa’a tɔgum zaaleŋa wa tari la wa’asi la de’eno. Dabesere yuum ka boi pa’ala aThere provenance, gee ba yuum yi a yu’ure Thai literature's Lilit Phra Lo  puan(c. 1529) se’em ti ba yuum pugum diŋԑ gulese gee ti King Narai Maharaj [2][3]saŋa yuum baŋԑ wa’ana

Tuusum yԑla pa’alԑ ti Thai tɔgum zaaleŋa itegɔ zi’a la pugum dԑna bɔna mԑ doose 17th century yuuni la paun. 1687 yuuni la puan, Louis XIV n ze’ele France yuum bo diplomat Simon de la Loubère ti ba gulese sԑla za’a n yuum iŋԑ Siamese Kingdom tiŋa puan la biŋԑ. N yuum nyaŋԑ tɔgԑ pa’alԑ Du Royaume de Siam, La Loubère yuum kɔ’ɔm bise 17th century theatre of Siam la ŋwana suŋa suŋa, ta pa’asԑ epic zaberԑ la ze’ele Khon wa’asi puan na, gee yuum gulese n yuum nyԑ sԑla la za’a biŋԑ:

Siamese tari la wa’asi zi’isi batã: ti ba yi’ira ba Cone [khôn] gee mԑ kelum dԑna daalum wa’a, bɔ’ɔra voole la n la violin hali la bunŋmԑ’ԑla lɔgerɔ ba sԑba. Wa’areba la ni fure gee maasum suŋa suŋa, ze’ele bo combat gana wa’a. gee ya nԑra woo ni zɔ kiŋԑ zisuŋa la zi’a n tari dia, ba ni tum kɔ’ɔm tɔkera la ti ba bisԑ yelebԑa pa’asԑ bini. Ba nɔfɔtisi la kɔ’ɔm dԑna la (hideous), gee mԑ ze’ele bo sutaam duma (monstrous Beasts), sutaam duma buuri buuri (kinds of Devils). Ba ni dikԑ la ayima pa’alԑ se’em ti ba yi’ira ti Lacone de la (poem intermix with Epic la Dramatic), se’em ti dabesa atã pooren, ze’ele gogo anii bulika tari paԑ gogo ayopɔi zaanuure. Ba de la tuusum yԑla, nimmu’ure la yuuma ti yuunyuuneba zo’e zo’e ni bɔna, se’em ti ba nyaa ni yuuna gee bɔ’ɔra taaba (reciprocally) .... Rabam de la wa’asi bayi budaasi n la pɔgesi, se’em n dagi martial, gee tum dԑna la gallant ...ba ta’am de’ena n bii wa’ara n gee ka bobe ba miŋa kankaŋԑ, se’ere n sɔi la ba wa’asi sadotɔ la ani la gigelega ka leni gee ti b aka wa’ara kabela gee mԑ ka wa’ara zuna saazuon; gee ba ni tum kɔ’ɔm wa’ara la baalam baalam la iisi la nu’usi (body and arms)[4]

Siamese Khôn wa’areba lɔgerɔ la, La Loubère gulese biŋԑ yeti, "[sԑba n wa’are Rabam, la Cone, have gilded paper-bonnets, high la pointed, magese wuu Mandarins caps of ceremony, se’em ti ba ni zãla n tiŋa lԑm ba tɔba la, se’em ti ba ni ita n la kɔsuŋa la, n la pendants duma bayi n de gilded wood.[5]

Khon pɔsega ka puan de la se’em n ze’ele yelebire wa puan "Khon". A pɔsega zi’a ba kɔ’ɔm mina mԑ, gee yԑla anaasi n boi dԑna naana. Yia de la, "Khon" Benguela Kalinin yese yelebԑa ana wa puan "kora" bii "Khon" se’em yu’ure n yuuma bunŋmԑ’ԑla ti ba iŋԑ la (Hindi leather). A aŋa kɔ’ɔm ana mԑ wuu lusi la. Ina n yuum kɔ’ɔm bɔna ti ba tara maala buuri malema. Ba yuun ti’isi ti kora yuum de la bunŋmԑ’ԑla puan ayima ti ba tara tuna Khon wa’asi tuuma. Tamil language  puan "Khon" ze’ele la yelebire wa "koll" puan se’em lԑm la "goll" or "golumn" Tamil puan. Tamil yelebԑa wa de la se’em n lԑm la ba lɔgerɔ yԑa bii ba ni mlaala ba inya se’em la kɔ’ɔm ze’ele zuo ta paԑ nadibesi wuu la tune Khon buuri malema puan se’em la. "Khon" Iran puan yelebԑa wa yuum ze’ele la "zurat khan" se’em vuure n de 'handed-doll' bii 'puppet', ti la dԑna ba tinpigesi la de’eŋo buno. A yuuma la ŋwɔni la nananewa Khon.

Yele-iteba (Characters)[demese | demesego zia]

Khon sɔa bagere do la buuri malesi’a n kɔ’ɔm bɔna ti la yuԑ la puan. Yele-iteba sԑba n kɔ’ɔm dԑna zuto duma de la heroes, the heroines, the ogre, la ŋmaasi la (monkeys). Ŋmaasi la n kɔ’ɔm dԑna sԑba n kɔ’ɔm ba’am dԑna nimmu’ure duma la basԑba Khon puan. ŋmaasesi ti ba kɔ’ɔm ba’am mina ba dԑna yele-iteba de la magesa la puan de la ŋmaaseka n de Hanuman zabezaberika la.

Zina beere wa Khon tari la yԑla zo’e zo’e ze’ele lakhon nai  puan na la zina wa, pa’asԑ la de’emde’eneba de’ena pɔgesi de’eŋo, gee budaasi n yuum ni de’ena de’em tuna wa. Gee ogre ŋmaasi[6] de’emde’eneba la ni vuge la nɔfɔtisi, gee nԑresaaleba de’emde’eneba zo’e zo’e ni ka vuge.[7]

De’emde’eneba (Performances)[demese | demesego zia]

Khon de la se’em n kɔ’ɔm bɔna epic Ramakien zɔrum (Thai n dikԑ bii n to’e Indian Hindu epic Ramayana wa)[8], ti la dԑna Thai literature la drama tari la sugere zo’e zo’e wa’ana ze’ele Indian arts la legend. Khon Ramakien pɔsega puan yuum ta’am dԑna la budaasi ma’a n yuum de’eni ko.[9] Pɔgesi ma’a e ni de’ena maliasi la yinbbibesi la. Zinz beere wa pɔgesi wa’are ŋmaasi la sutaamduma. Gee poorum sa la, Khon naba yiduma ma’a n yuum wa’are e, la Naba kɔma ti ba ŋmaasi la sutaamduma. Thai Khon pa’alԑ wa’asi yelemԑgere mԑ suŋa suŋa la wa’a kԑnԑ, yele yele wuu ŋmaasi la, se’em n kɔ’ɔm bisera la suŋa la ŋmaasi la beene puan wa’a la a aŋa. Khon n yuum pɔsԑ zamesegɔ la ti a de la bia, ŋwana inya a ŋmԑresegɔ ka tɔi wa’asi puan, yele yele wuu Vanara (sԑba n ki’ire goto puan bii ŋmaasi la) iteba bii de’emde’eneba.

Viisegɔ lɔgerɔ[demese | demesego zia]

  1. "Khon", Wikipedia (in English), 2023-12-06, retrieved 2023-12-24
  2. "Khon", Wikipedia (in English), 2023-12-06, retrieved 2023-12-24
  3. "Khon", Wikipedia (in English), 2023-12-06, retrieved 2023-12-24
  4. "Khon", Wikipedia (in English), 2023-12-06, retrieved 2023-12-24
  5. "Khon", Wikipedia (in English), 2023-12-06, retrieved 2023-12-24
  6. "Khon", Wikipedia (in English), 2023-12-06, retrieved 2023-12-24
  7. "Khon", Wikipedia (in English), 2023-12-06, retrieved 2023-12-24
  8. "Khon", Wikipedia (in English), 2023-12-06, retrieved 2023-12-24
  9. "Khon", Wikipedia (in English), 2023-12-06, retrieved 2023-12-24