Madam Hawa Yakubu

Ze'ele Wikipiidiya

Tɛmpileti:Merge Madam Hawa Yakubu Ogebe de la pɔka n boi poletisi puan ti ba dɔgɛ e kilikilega ŋwarega la puan dabesa pisiyi la anaasi daarɛ. A de la Gaana wa poletisi daana. A yuum de la palemɛti mɛmba bɔna Gaana wa.

A Gɔmena Nalɛgerɛ Tuuma[demese | demesego zia]

1979 yuunɛ la, ba yuum loe Yakubu mɛ ba tigere la puan ti a po pa'asɛ dɛna ba 'constituent assembly' la mɛmba sɛba n yuun gulesɛ Gaana wara gɔŋɔ (constitution) Gaana 'third republic' la. A me yuun de la pɔgesi nɛŋadaana bɔ'ɔra 'United National Convention' paati la sansɛka ti ba yuun pi'ilum ka 1979 yuunɛ la puan la.

Yakubu yuun zɔ kiŋɛ London pooren ti a yuun kiŋɛ Nigeria 1981 yuunɛ la puan ti soogɛpa yuun dikɛ pɛregerɛ to'e na'am la. A yuun yee la yiŋa bala la 1991 yuunɛ la puan ti a lebe na.

Yuunkaŋa la Yakubu yuun lebe Gaana na gee nyaa lɛgɛ na'am ti a dɛna Bɔkɔ Tiŋasuka so'olum kuka zuudaa bɔna palimɛnti, a me yuun di ya hali la e yuun de a ma'a la za'a. Ko'oro ŋmarega dabesa ayopɔi daarɛ, 1993 yuunɛ la ti ba yuun e ti a bɔna 'first parliament of the fourth republic of Ghana' ba yuun muulɛ ti a di mi'a 1992 yuunɛ palimɛnti voteŋo la ti ba yuun votum Sapɔɔlegɔ ŋmarega dabesa pisiyi la awɛi daarɛ 1992 yuunɛ la puan la.

A yuun koŋe kuka wa yɛla as'ia n ta yese na gee ti a yuun yese loŋe Cotonou, Benin tiŋa bala la 2000 yuunɛ la puan.

2000 yuunɛ la puan, a yuun le to'e a kuka la mɛ. 2001 la 2002 yuuma la puan, sansɛka ti John Kufour yuun dɛna Gaana zuudaa la, ba yuun loe e mɛ ti a dɛna 'minister of tourism. A me yuun kelum le dɛna la se'em n ze'ele bo Gaana bɔna 'Economic Community of West African States' (ECOWAS) palimɛnti la.

Yakubu yuun koŋe a kuka wa la 2004 yuunɛ la puan. Sansɛka ti a yuun ki la, lasebaarɛ yuun yesena ti 'cancer ba'a n yuun tari ka.

A sukuu yele[demese | demesego zia]

Ba dɔgɛ Hawa Yakubu la Tarkwa n boi Western tiŋa puan bɔna Gaana wa la. A ze'ele la pusiga n boi Upper East Region la. Hawa Yakubu de la buuri sɛba n boi Pusiga ti ba yira ba ti Bissa la. A yuun pa'ase la Zekula kibesi la puan. Hawa Yakubu kiŋɛ a paramile sukuu bɔna Zebilla. Gee a sɛkedɛre sukuu a kiŋɛ la Navrongo sɛkendɛre la puan.

A kiŋɛ a yunivɛsiti la Ankara tiŋa puan, sukuu sɛka ti ba yira ti Ankara Polylectenic n boi Ankara la, belam ti a iŋɛ sɛla ti ba yira ti diploma in institutional Management la.

A tuuma[demese | demesego zia]

A yuun de la poletisi pɔga gee a yuun ita la a miŋa tuuma pa'ase a poletisi la puan.

A poletisi tuuma yɛla[demese | demesego zia]

Yuuma 1979 la, Hawa Yakubu ba yuun diŋɛ e mɛ ti a dena Local council bɔna ba tiŋa la puan, gee dɛna kɔmbibesi niŋa daana. Gee ba yuun dikɛ e ti a le dɛna pɔgesi niŋa daana United National convention paati la ti ba yuun ze'ele ka yuum dɛna 1979 la puan. Hawa Yakubu yuun kiŋɛ la solemiitiŋa ze'ele belam paɛ Nigeria tiŋa puan zabɛ sɛka n yuun wa'am yuuma 1981 la puan la.

Yuun kaŋa la, Hawa Yakubu ze'ele la Nigeria tiŋa wa'am Gaana na. Yuune kaŋa puan la a yuun dɛna la palimɛti nɛra bɔna Bawku tiŋa la puan. A yuun dɛna la niŋa daana bɔna Gaana palemɛti la puan Fourth Republic la saŋa Gaana wa. Ko'oro ŋwarega la puan la dabeserɛ ayɔpoi la yuuma 1993la puan. Yuune 200 puan la, ti a lebe Gaana nyaa to'e kuka la yuune 2001 la 2002 a yuun dɛna la Tourism minisita John kufour saŋa la.gee nyaa ze'ele bo Gaana Economic community of West Africa state palemɛtɛ. Hawa Yakubu yuun 2004 la ti a ka le nyɛ kuka la yesa.

A kum yele[demese | demesego zia]

A yuun ki la solemiitiŋa la bã sɛka ti ba guyira ti 'cancer' la. A yuun dɔgɛ la kɔma ba tã ti ba yu'ura dɛna Derek Ayebo iŋa de la a sire kayima la ti a ele yi la bia n ba la gee Amanda la Ddi Ogebe de la a sire sɛka ti a ki a zi'a la kɔma n ba la.

Viisegɔ Lɔgerɔ[demese | demesego zia]