Ramman

Ze'ele Wikipiidiya
Ramman
religious and cultural festive day
Country of originIndia Demese
Intangible cultural heritage statusRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, National List for Intangible Cultural Heritage (ICH) Demese
Described at URLhttps://ich.unesco.org/en/RL/00281, https://ich.unesco.org/fr/RL/00281, https://ich.unesco.org/es/RL/00281 Demese

Ramman de la Garhwal so'olum n boi India buuri kumesegɔ malema. A de la de'eŋo bɔ'ɔra Garhwali nɛreba n boi Saloor Dungra tinpika n lem 'painkhanda' zɔa n boi 'Chamoli' so'olum bɔna 'Uttarakhand, India tiŋa puan.

Ba ni ita de'eŋo la la yɛla zo'e zo'e la 'Bhumiyal Devta' pu'usegɔ zinzaka puan kaabera tiŋa la tingama. Ramman de'eŋo wa boi la ayima tinpika la puan dee ti ba ka tɔgesɛ n zi'an bii ba de'em e 'Himalayan' so'olum la puan.

Tinganɛ bii Bagerɛ (Deity)[demese | demesego zia]

Tingansɛka n gu'uri 'Saloor Dungra' tiŋa duma de la 'Bhumichetrapal' dee ti ba me kelum wi'ira e 'Bhumiyal Davta'. Ba de'eni de'eŋo wa bɔ'ɔra la tinganɛ la, dee ba de'eni e la yuunɛ woo ba ni san ta de'em 'Baisakhi' de'eŋo la ba'asɛ, 'Baisakhi' de'eŋo wa de la si si'a kibesi ti 'Hindu Solar' duma dita ba yuunɛ woo pɔsega. 'Baisakhi' de'eŋo la daarɛ ti tiŋa la tindaana la ni pa'alɛ dabese daarɛ ti ba wan de'em Ramman de'eŋo la, dabeserɛ la ni dɛna la dabesi pia la ayila daarɛ yu'uŋɔ ba san de'em Baisakhi de'eŋo la ba'asɛ. Bhumiyal Devta de'eŋo la ni wa'am mɛ la a maasum siŋɛ kɛ pɔsera Baisakhi de'eŋo la daarɛ, ti ba ni lagum naɛ taaba siŋɛ kɛ pu'usegɔ zi'an la. Dabesa ayi daarɛ ti nɛreba ni tara 'hariyali' bɔ'ɔra tinganɛ la dee ti a me ni kã'ara maala ba la ba dia za'a. Daarewoo ba ni tari tinganɛ la mɛ kaɛ tiŋa la za'a. Ba ni de'em de'eŋo wa la dabesa pia dee dabeserɛ woo puan ba ni dɛ'ɛna de yuuna la ba miŋa tɔgum de wa'ara wasɛka ti ba ni pi ba miŋa dee wa'ara ti la zamesera ba yɛm yɛsera com yɛla za'a puan, ba me ni kɔ'ɔm dɛ'ɛna la Bhumiyal Devta zinzaka puan.

Yelesi'a ti ba ita dee wa'ara de'eŋo la puan[demese | demesego zia]

Ba ni pɔsɛ Ramman la 'Ganesha' wa'a ti ba wi tiŋa la tinganɛ ti a wa'am wa bɔna la ba dee gu yeletosi'a n wan sa'am de'eŋo, dee ti ba nyaa ni wa'ara 'Ganesha' la 'Parvati' wa'a. Ba ni le wa la 'Sun God' wa'a de nyaa ni sɔsɛ pa'alɛ ba pɔsɛ Ganesha se'em doose Brahma dɔgum puan. Wa'asi basɛba magesi wuu, 'Bur Deva la Gopi Chand' (Krishna la Radhika), 'Mwar-Mwarin' wa'a ti ba wa'ara pa'ala wuŋese'ere n boi 'Buffalo' zuo wigere, la 'Baniya-Baniyain Nritya' (budaa la ka pɔga n kooseri wa'a) wa'ara pa'ala wuŋese'ere n boi nɛrezãsi zi'an. Ba san ta ba'asɛ ŋwana za'a, ba nyaa ni le sɔsɛ pa'alɛ 'Ramkatha' n pɔsɛ se'em doose Rama's vom yɛla puan, ba ni pɔsɛ la n ni siŋɛ ta bisɛ 'Janakpur', ta doose a na'am bɔbega puan n yuum ka ze'ele a sa'arɛ tiŋa la puan lebena la, ni yuuna dɔla la bunŋmɛleduma 324 ŋmɛ'a la sinɛ. Nimu'urɛ de'eŋo wa puan kankaŋi ni dɛna la ba ni ta yuuna 'Jagar', yuum si'a ti tu buuri karekipa ni yuuna la. Ba me kelum tara wa'asi basɛba mɛ la de'eŋo n de wuu 'Maal Nritya, Koorjogi la Narsingh Pattar Nritya n me doli la 'Ramkatha'. Maal Nritya de'eŋo puan, 'Gurkhas' n de 'Napal' buuri la 'Garhwalis' buuri zɛberɛ tuulesum ti ba ni tu pa'alɛ doose wa'areba tiga anaasi, ba ni yɛ la lɔgepɛɛla la lɔgemɔla. La ni dɛna la naresum ti ba tara Maal bunmɔla ze'ele 'Kunwar caste' bɔna Saloor tinpika puan, a de la sira sakerɛ ti ŋwana wa wan suŋɛ 'Gorkhas' duma dee ti tiga atã la n dee la, ti tiŋa la nɛŋa duma nyaa ni loose ba. 'Koorjogi' de'eŋo puan, ba ni vɔ la tiŋa la muurɔ basɛba (Koor), de'emdɛ'ɛna mina n ni tu muurɔ la boreko la. Kãsumɔ n boi de'em kana puan ba ni san tara muurɔ la lɔbera taaba de'eŋo la puan.

Community participation.[demese | demesego zia]

Saloor- Dungra tiŋa miŋa puan nɛreba buuri tuulesum lɔkɔ ti ba to'e ba sɔyaabeduma zi'an, bana nuu n kelum tigesera dee bɔ'ɔra ligiri ti ba dɛ'ɛna de'eŋo la. Yire woo la yizuo woo wan pu'usera dee kãabera tiŋa la bagerɛ la bii tinganɛ se'ere n de Ramman.  Sosi'a ti dɔla dita de'eŋo wa la dela sosuma. Kɔmbipɔɔlegɔ sɛba la bunkuresɛba ti tiŋa la nɛŋa duma ni loe la n ni bisera Ramman de'eŋo la. 'Brahmin' tindaana la ni kãabɛ dee dikɛ bagerɛ bii tinganɛ la dia bo e. 'Baaris' tigere duma n ni sɔna ti ba maasum de'eŋo la dee to'ose ligiri dee ti 'Dhaaris tigers duma me nara ti ba suŋɛ 'Baaris' duma ti ba lagum maasum de'eŋo la suŋa suŋa. La de la tiŋa la nɛreba za'a n ni loe Baaris la Dhaaris duma dikɛ tuunɛ la bo ba. La me kelum dɛna la nɛrebana miŋa nuu n loori  'Bhumiyal Devta' kuka zuo daana Ramman de'emsɛka n sink na la. Yisɛka ti Bhumiyal Devta kɛ paɛ yuunɛ, ba wan loe zi'an yire la puan malum malema dikɛ bo bagerɛ bii tinganɛ la. 'Jagaris' duma n yuuni Jagar yuunɛ la bii 'Bhallas' n ze'ele 'Rajput Caste' la n me kelum mina ba yuuni e se'em. 'Das' yizuo buŋmɛ'ɛleduma n ni sɔna de'eŋo la puan kɔ'ɔm ŋmɛ'ɛra de'eŋo la puan. De'eŋo wa ni ka ba'asɛ mɛ la a lagum di, ti ba nyaa ni dikɛ bagerɛ la dia bo nɛra woo ti ba nyaa ni lagum di ti la dɛna nɔbiŋere.

Vuusego la buuri malum si'a n boi deyima.[demese | demesego zia]

Ramman ni tara la yeleta'ama n de buuri kumesegɔ la lagum kumesegɔ, sia kumesegɔ kaabegɔ la ni basɛ ti Saloor Dungra tiŋa duma nyɛta la buuri tuulesum, sira sakerɛ, vom yɛla, yelezoolum la puti'irɛ dɔla nuurɛ tɔgum puan, bisega puan la buuri malema puan. La de la yuunɛ woo tuunɛ ti kɔma dɔla bini zamesera yɛla dɔla bisega puan. Ba ni dɛ'ɛna dɔla la wa'a, yuuma la ŋmɛ'a tara bala wa paɛ zina. Zina beere ninyo'ore la nɔŋɔ basɛ mɛ ti buuri malema lɛbera pooren Ramman de'eŋo puan.