Sirigu

Ze'ele Wikipiidiya
Siiregɔ
village
CountryGhana Demese
Coordinate location10°54′29″N 0°54′0″W Demese
Wikimedia import URLhttps://en.wikipedia.org/wiki/Sirigu_(Ghana) Demese
Map

Sirigu dela tiŋa n boi Bɔlega so'olum Gaana tiŋa puan[1]. La dela 800 kilomitɛse fum ze'ele Ankara tiŋa puan wɛ'ɛsa bini. Ba mi sirigu duma ti ba dela nɛresɛba n wugeri tɛ'ɛsi, dugerɔ maalegɔ, buuri lɔgerɔ maalegɔ la ba ta'am tãgera mɛ ti la sisa. Sirigu duma ze'ele la zɛkɔ Burkina Faso tiŋa puan. Tiŋa wa tari la yizuto tunuu, ti yizuto wa ze'ele bo la ba yaaba la dayuusi sinuu.

Ti yizuto wa dela Nyangolingo (Anyangale), Gunwoko (Awuah), Basengo (Base), Wugringo (Awugia) la Bugsongo (Asanga). Sirigu tari da'a ti ba yizuto tunuu la nɛreba sina lɛɛbera la tinsi'a n boi ba kɔrum kɔrum la magesi wuu, Kandiga, Mirigu, Manyoro, Natugnia, Zorko,Yua la tinsi zo'e zo'e n boi Burkina Faso tiŋa puan. Siregu tiŋa duma tari la Naba ayila ti a bisera ba tiŋa la dee yizuo woo tari ba Nabia mɛ ti a lagum sina zi'ita naba yire sɔsera. Sirigu na'am la dela Gunwoko duma dinɛ.

Sirigu duma tari sukuu duma mɛ zo'e zo'e dee, sukuu sɛka n pɔsɛ wia dela Sirigu piramari sukuu la (st. Alex), katoliki Windeo duma n yuum pɔsɛ sukuu wa 1957 yuunɛ la puan. Pooren ti ba me yuum nyaa ta pɔsɛ yo'e Windeo katɛ ti ba wi'ira ti Parish la, 1967 yuunɛ la puan.

Sirigu me kelum tara kiibesi yire ti ba ma dɛna Mercy, ba Katoliki windeo la n de Matyrs of Uganda la me tari imma'asum yire bunkatɛ ti ba bisera bã'aduma hali de kelum tara kɔma yagelegɔ imma'asum yɛa la n boi Bugsongo, Amutaŋa, la ba zo'e zo'e. Sirigu sukuu katɛ la me pɔsɛ la 2000 yuunɛ la puan[2].

Ba pɔsɛ sukuu wa la Katoliki windeo la n yuum mɛ desɛba bo tu ma Mercy Piramari sukuu la puan, sukuu wa nyaa karegɛ mɛ yese la di nyaa tari deto zo'e zo'e dee tana digesera sukuu kɔma zo'e la mɛ. Ba pɔsɛ sukuu wa ti di ka tari ga'a zi'an dee nananewa, ba nyaa tari ga'a zi'an mɛ sukuu la puan.

Sirigu pɔgesi tigere la n yageri la dela niisum bo tiŋa la. Beni zuo, ba daa ta to'e saana n de UN duma Gɔngulesa Kofi Annan ti a wa'am tiŋa la puan wa bisɛ ba 2002 yuunɛ la puan. Swopa dela zi'an ti saama bɔta ti ba sina bisera pɔgesi la n nyaŋɛ maala lɔgerɔ dee wugera ba tɛ'ɛsi la se'em zi'isi la puan. Melanie Kasise[3] n de pɔgemina n biŋe zi'an la puan wa, pɔka wa me ze'ele la sirigu la nuu puan.

Tiŋa la nɛrekareba[demese | demesego zia]

Sirigu tiŋa tari nɛrekareba mɛ zo'e zo'e ti ba lagum po suŋera maala Gaana tiŋa wa yɛla, wia dela Dr. Stephen Ayidia, a ze'ele la sirigu Bugsongo, iŋa n de mina n di Chiana-Paga so'olum na'am kuka la wia Gaana tiŋa puan. Tu me kelum tara Roland Agambire[4] n me kelum dɛna sirigu tiŋa nɛra, iŋa n sɔi dee bisera Agams Holdings, tigese'ere the n dɔgɛ RLG la tuuma duma zo'e zo'e. Joseph Awindongo Asakibeem me kelum dɛna la nɛrekatɛ bɔna sirigu, iŋa n sɔi Afrikids duma tuuma yɛla za'a bisera Kasena Nankana so'olum la puan[5]. Nsɔi n miŋa tuuma duma n de NGO la doose nɛreba zo'e zo'e nu'usen tari timaalegɔ wa'am sirigu tiŋa la puan. Budaa wa me kelum ze'ele la sirigu Bugsongo. Madame Melanie Kasise me kelum dɛna la sirigu tiŋa nɛrekatɛ, a dela kareki bɔna tiŋa la puan, iŋa n sɔi Swopa tigere la n yageberi dee kelum wugera tɛ'ɛsi ti la niira ana nyaɛ tiŋa woo ti ba bɔta ti ba sina bisera laa tinmaalegɔ suŋerɛ wa iŋa, a daa ta to'e wɔ'ɔrɛ duma zo'e zo'e yele yele wuu National Grand Medal wɔ'ɔrɛ ti a yuum to'e 2007 yuunɛ la puan la[6].

Leebego zi'an[demese | demesego zia]

Viisegɔ lɔgerɔ[demese | demesego zia]

  1. Archive copy.
  2. https://www.un.org/press/en/2002/sgt2337.doc.htm
  3. http://www.swopa.org/Pages/welcome.html
  4. https://technovagh.com/the-rise-and-fall-of-rlg/
  5. https://www.afrikids.org/about-us/meet-the-team/
  6. http://www.spvghana.com/profiles/1.html